YARATICILIK NEDİR?
Her tasarım ürünü, yaratıcı bir süreç sonucunda ortaya çıkar. Bu
ürünler, nesnel ve işlevsel özellikleriyle kendi kendilerini tanımlayabilirler,
ama yaratıcılığın tanımını yapmak gerçekten zordur. Tıpkı mizah gibi,
yaratıcılığı inceden inceye analiz etmek yanlıştır. Böyle bir analiz,
yaratıcılığın esin kaynaklarını da kurutabilir. Franz Schoenberner,
“Confessions of a European Intellectual” (Bir Avrupa’lı Aydının Itirafları)
adlı kitabında şu özdeyişi anımsatmaktadır: “Kırkayağa hangi ayağı ile
yürümeye başladığını sorduklarında felç olmuş!”
Hiçbir tanımın ya da bakış açısının yaratıcılık olgusunu tek başına
açıklayamayacağı açıktır. Bu nedenle, yaratıcılık konusundaki değişik
görüş, kuram ve yöntemleri incelemekte yarar vardır.
Doyle Dane Bernbach reklam firmasının ortaklarından William
Bernbach, yaratıcılığın dört boyutlu bir disiplin sorunu olduğunu ifade eder:
1- Ürün ya da hizmetin avantaj olabilecek özelliklerini bulma disiplini,
2- Düşünsel bir derinliğe ve estetiğe sahip tasarımlar üretme
disiplini,
3- Yönetme disiplini: Bir yaratıcı, diğer yaratıcıları özendirmek, onlara rehber olmak ve onları doğru bilgilerle donatmak için yönetme yeteneğine sahip olmalıdır.
4- Toplumsal bilinci geliştirme ve halka karşı sorumluluk disiplini.
TASARIMCI
Tasarlayan kişi; önce problemi oluşturan değişik unsur ve verileri
biraraya getirir, bunlar arasında bir seçme yapıp ne söylenmesi gerektiğini
belirler ve sonra da yapıtı sahneye koyar. Grafik tasarımcı Ivan
Chermayeff, tasarım alanında yaratıcı kişiyi; ödünç alan, koordine eden,
özünleyici: teknolojiden, diğer tasarımcılardan, geçmişten ve günümüzden
bilgi ve kaynak toplayan bir kişi olarak tanımlıyor.
Yaratıcılık, belki de hiç kimsenin o zamana kadar akıl edemediği bir
şeyi düşünebilmektir. Yaratıcı bir tasarımcı çoğu zaman olumsuz koşullarla
mücadele eder. Gerçek bir yaratıcı; yavan bir ürünün sınırlayıcılığıyla,
donuk bir pazarlama planıyla ve çetin piyasa koşullarıyla savaşarak
başarılı sonuçlar elde edebilen kişidir.
Müzik, edebiyat, sanat ve tasarım dallarında yaratıcılık; bilinmeyeni
bulma ve her yeni probleme çözüm getirme uğraşıdır. Bütün yaratıcı
sanatların ortak özelliği; boş bir sayfanın “egemenliğine” ya da hiçbir şeyin varolmadığı bir ortama yaratıcılık gücüyle meydan okumadır.
sosyal psikolog Dr.lrwing Taylor, insan yaratıcılığını beş aşama
içinde incelemektedir:
1- Yetenek ve beceriye dayanmayan ve özellikle çocuk resimlerinde
görülen; “Dışavurumcu yaratıcılık”,
2- Sanatçının ustalıkla, ama salt yoğun bir gerçekçilikle ulaştığı;
“Üretici yaratıcılık”,
3- Sanatçının bir buluş adamı gibi, eski parçalarla yeni şeyler
yarattığı; “Buluşa dayalı yaratıcılık”,
4- Sanatçının soyutlama yeteneğini sergilediği; “Yenilikçi yaratıcılık”,
5- Sanatçının bütünüyle kendi koyduğu ilkelerden yararlandığı;
“Gelişmeci yaratıcılık”. Gelişmeci yaratıcılık aşamasındaki sanatçı, üst düzeyde bir soyutlama yeteneğine sahiptir ve yeni bir sanat ya da tasarım üslubunun öncülüğünü yapabilir.
Tasarımcı ilk eskizlerini çizdiği sırada “dışavurumcu yaratıcılık”
aşamasındadır. Eskizlerin biraz daha ayrıntılandırılıp okunabilir hale getirilmesi ise “üretici yaratıcılık” aşamasıdır. Birçok tasarımcı yaratıcılığın bu iki aşamasından yararlanır.
Dr. Taylor’a göre; bu yaratıcılık aşamalarının hiçbirinde ileri zeka
düzeyinin önemli bir rolü yoktur. Mantık ise bu konuda hiçbir zaman
yardımcı olamaz. Geleneksel mantık kuralları, yaratıcı düşünce için
gerçekte bir deli gömleğinden farksızdır. Nükleer fizik vb. alanlarda ileri
zeka düzeyi ile yaratıcılık arasında karşılıklı bir ilişkiden sözetmek belki
mümkündür. Ama tasarım alanında böyle bir ilişki yoktur. Birçok başarılı
tasarımcı, Amerika’da yapılan “lA” testlerinde sıradan sonuçlar almışlardır.
Şurası kesindir ki; zeka düzeyi ne olursa olsun, bir dogmatist asla iyi
bir tasarımcı olamaz.
Bu makalede Prof. H. Emre Becer hocamızın makalelerinden alıntılar vardır.
